Kwalitatieve onderzoeksmethoden worden de afgelopen jaren steeds vaker toegepast in de onderzoekspraktijk van de gezondheidszorg. Onderwerpen als de beleving van ziekte of de arts-patiënt communicatie lenen zich nu eenmaal beter om met kwalitatieve methoden onderzocht te worden. Ook in evaluatieonderzoek (van bijvoorbeeld interventies) wordt steeds meer gebruik gemaakt van kwalitatieve onderzoeksmethoden. De groeiende aandacht voor dit type onderzoek blijkt ook uit het toenemend aantal publicaties in vooraanstaande wetenschappelijke tijdschriften zoals de BMJ en JAMA.

De meest gebruikte methoden in kwalitatief onderzoek zijn het interview, de (participerende) observatie, focusgroepen en de documentanalyse. Naast een puur kwalitatief design zien we ook steeds vaker zogenaamde “mixed methods” designs waarin zowel kwalitatieve als kwantitatieve methoden worden gebruikt. Kwalitatief onderzoek wordt dan bijvoorbeeld ingezet (vooraf) ter voorbereiding van kwantitatief onderzoek zoals het ontwikkelen van een vragenlijst, of (achteraf) om kwantitatieve onderzoeksresultaten beter te begrijpen.

Omdat kwalitatief onderzoek vaak “kleinschalig” van aard is (i.e. kleine aantallen respondenten) en de organisatie en uitvoering eenvoudig lijkt (bijvoorbeeld interviews houden) gaat men vaak snel en soms onvoldoende voorbereid van start. Vaak is men niet bekend met de complexiteit en de benodigde vaardigheden die dit type onderzoek vraagt van de onderzoeker. Voor ervaren kwantitatieve onderzoekers blijkt het in de praktijk soms knap lastig de “kwantitatieve bril” af te zetten. Dit omdat men onvoldoende vertrouwd is met de methoden en technieken en de wetenschapstheoretische uitgangspunten van kwalitatief onderzoek.

De aangeboden cursus is een basiscursus voor mensen die geen of relatief weinig ervaring met kwalitatief onderzoek hebben. De cursus heeft als doel om kennis en inzicht te bieden in de beginselen van kwalitatief empirisch onderzoek en om vaardigheden te ontwikkelen bij de opzet en uitvoering daarvan. Naast het ontwerpen van het onderzoek (design) komen verschillende onderzoeksmethoden aanbod. Hierbij zal de rol van de onderzoeker ook worden besproken. Vaardigheden zoals een flexibele, kritische en open houding zijn belangrijk omdat men als onderzoeker zelf mede bepalend is voor de uitkomsten van het onderzoek. In kwalitatief onderzoek is men namelijk zelf het instrument waarmee de data worden verzameld.

Er is specifiek aandacht voor het semigestructureerde interview als methode om gegevens te verzamelen. Studenten leren hoe ze zich kunnen voorbereiden o.a. door het leren maken van een interviewleidraad (de zgn. interviewguide) en reflectie op de eigen interviewvaardigheden. Er wordt uitvoerig aandacht besteed aan het analyseren van kwalitatieve data. Tot slot is er ook aandacht voor de methodologische kwaliteit in kwalitatief onderzoek, en het rapporteren van kwalitatief onderzoek in een wetenschappelijk artikel.

Dag 1

• College kwalitatief onderzoek, een inleiding o.a.
  • kenmerken van kwalitatief onderzoek
  • aard van de doel- en vraagstelling in kwalitatief onderzoek
  • keuze voor een bepaald studiedesign
  • meest gebruikte methoden van dataverzameling (observatie, interview en focusgroep)
  • selectie van de onderzoekspopulatie (o.a. purposive sampling)
• Werkgroep: Het opstellen van een onderzoeksvoorstel aan de hand van casuïstiek
• College: Het semigestructureerde interview, de theorie: o.a.
  • verschillende typen interviews en de keuzes die gemaakt moeten worden
  • de rol en vaardigheden van de onderzoeker/interviewer
  • bekijken en bespreken van interviewfragmenten
  • de voorbereiding op het interview (maken van interviewguide en topiclijst, introducties op topics)
  • openingsvragen, doorvragen en het (her)formuleren van vragen
  • de verschillende soorten vragen
  • interviewersfouten en andere valkuilen.
• Werkgroep: Interviewvaardigheden oefenen in vorm van rollenspel.

Dag 2

• College: Het analyseren van kwalitatieve gegevens, de theorie: o.a.
  • belang van goed opslaan van grote hoeveelheden data
  • belang van memo’s (o.a. methodologische en theoretische memo’s)
  • coderen en de verschillende fasen in het analyseproces
  • gebruik van computersoftware, voor en nadelen
  • vragen stellen aan de data
  • verschillende benaderingen in de analyse.
• Werkgroep: Oefenen met het maken van een interview-guide en uittesten
• College: Focusgroepen, de theorie
  • verschillende formats en de keuzes die gemaakt moeten worden
  • bekijken en bespreken van een focusgroep fragment
  • de voorbereiding, zoals werven van deelnemers, samenstellen van groepen, maken van draaiboek etc.
  • de rol van moderator, notulist etc.
  • interactief valkuilen benoemen aan de hand van samen bekijken van een filmpje
• Werkgroep: Het analyseren van een interviewtranscript (gerichte inhoudsanalyse)

Dag 3

• College: Theorie & kwaliteit in kwalitatief onderzoek: o.a.
  • het gebruik van theorie en wetenschappelijke literatuur in de verschillende fasen van het onderzoek
  • het ontwikkelen van theorie door middel van onderzoek
  • hoe de kwaliteit in het onderzoek te bewaken
  • wat betekenen criteria als betrouwbaarheid, validiteit en generaliseerbaarheid
  • procedures om de kwaliteit te bewaken.
• Werkgroep: Het analyseren van data (open aan de hand van Grounded Theory Approach)
• College: Het rapporteren van kwalitatief onderzoek: o.a.
  • eerst denken dan doen! De opzet van een artikel.
  • de methodeparagraaf: waaronder onderdelen en eisen internationale tijdschriften, wo COREQ checklijst
  • verschillende manieren van rapporteren: contextueel/a contextueel; stem van respondenten; positionering van de onderzoeker in de tekst, etc.
  • omgaan met citaten in de tekst
  • vertaling van citaten t.b.v. internationale publicaties.
• Werkgroep: Beoordelen van publicatie aan de hand van COREQ lijst

Dag 4 (terugkomdag*)

De vierde* dag van de cursus Kwalitatief onderzoek in de praktijk van de gezondheidszorg (K78) is vooral gericht op strategie-ontwikkeling voor verdere analyse van de eigen kwalitatieve data en het ordenen van de kwalitatieve resultaten om de data in een wetenschappelijk artikel te presenteren. Door middel van gezamenlijk bespreken van ondervonden knelpunten en uitpluizen van de ‘juiste’ weg van analyse en rapporteren krijgen cursisten ondersteuning op weg naar een helder wetenschappelijk artikel.

Deelname aan deze cursusdag is mogelijk voor eenieder die de eerste drie dagen van de cursus Kwalitatief onderzoek in de praktijk van de gezondheidszorg (K78) heeft gevolgd.

Deelnemers die nog niet gestart zijn met eigen kwalitatief onderzoek worden gekoppeld aan deelnemers met een onderzoeksgebied dat aanspreekt, of aansluit bij eventuele plannen om zelf onderzoek te gaan doen. Op deze wijze kan er optimaal samengewerkt en nagedacht worden.

Programma dag 4

• Opfrissen theorie analyseren en rapporteren van kwalitatieve data
• Cursisten die eigen onderzoek inbrengen presenteren in het kort hun onderzoek en de ervaren knelpunten.
  • Per ingebracht onderzoek:
    • Gezamenlijk bespreken van de ervaren knelpunten
    • Zoeken naar de juiste aanpak bij de analyse.
    • Zoeken naar een adequate ordening van de resultaten ten behoeve van de schriftelijke rapportage.

*De vierde dag is facultatief en niet noodzakelijk voor deelname aan het tentamen van de Masteropleiding Epidemiologie of het verkrijgen van het certificaat van deelname aan de cursus Kwalitatief onderzoek in de praktijk van de gezondheidszorg (K78).

1. De student is in staat om vanuit een gezondheidswetenschappelijk probleem dat zich leent voor een kwalitatieve onderzoeksmethode een onderzoeksvraag te formuleren en een onderbouwde keuze te maken voor een design.
2. De student kan de essentiële kenmerken van kwalitatief onderzoek benoemen en herkennen.
3. De student kan de sterke en zwakke punten benoemen van de meest gebruikte kwalitatieve methoden (observatie, interview en focusgroep) en weet voor welke doeleinden ze toegepast kunnen worden.
4. De student weet hoe hij literatuur en/of theorie kan inzetten bij kwalitatief onderzoek.
5. De student herkent de valkuilen in kwalitatief onderzoek die ten koste gaan van de kwaliteit en weet hoe hij deze kan vermijden.
6. De student kan de kwaliteitscriteria van betrouwbaarheid, validiteit en generaliseerbaarheid definiëren en interpreteren binnen kwalitatief onderzoek.
7. De student kan uitleggen wat de principes van kwalitatieve data-analyse zijn, zoals o.a. het uiteenrafelen van de data (open coderen), het structureren en benoemen van begrippen (axiaal coderen) en het toetsen van relaties (selectief coderen).
8. De student weet hoe een kwalitatief onderzoek op kwaliteit te beoordelen.

Doelgroep

Het betreft een basiscursus die voor een breed publiek toegankelijk is, waaronder gezondheidsprofessionals en PhD-studenten in de gezondheidszorg.

De cursus is bedoeld voor iedereen die meer wil weten over het doen van kwalitatief onderzoek, bijvoorbeeld omdat men een kwalitatief onderzoeksvoorstel of artikel beter wil kunnen beoordelen, of omdat men zelf al met een kwalitatief onderzoek begonnen is of wil gaan opstarten. De praktijk staat centraal in deze cursus.

Ingangseisen

Er zijn geen specifieke ingangseisen voor deze cursus.

Cursusmateriaal

Het lesmateriaal (o.a. presentaties, opdrachten en antwoordsleutels) voor deze cursus is beschikbaar op Canvas, onze digitale leeromgeving. De documenten blijven minimaal één jaar beschikbaar op Canvas.

Het meenemen van een laptop naar de cursus is dus noodzakelijk om het lesmateriaal in te zien.

Literatuur

Qualitative methods for health research, Judith Green & Nicki Thorogood 
4th edition, Los Angeles: Sage, 2018. ISBN: 9781473997110
Dit boek wordt tijdens de cursus gebruikt, ook dient u voor aanvang al enkele hoofdstukken te bestuderen. Zorg dat u het boek daarom tijdig bestelt!

Deelnemers die deze cursus volgen als onderdeel van de Masteropleiding Epidemiologie ronden de cursus altijd af met een tentamen.

Deelnemers die deze cursus als een afzonderlijke cursus volgen kunnen facultatief de cursus afsluiten met een tentamen. De kosten bedragen in dit geval €160,- per tentamen of hertentamen.

Alleen wanneer de cursus met een voldoende resultaat bij het tentamen wordt afgerond worden de studiepunten (EC’s)toegekend en een tentamenverklaring uitgereikt. Het tentamen zal gaan over de stof die op de eerste drie dagen van de cursus is aangeboden. Zie voor informatie en aanmelding: Tentamens

Een verklaring van deelname wordt aan iedereen uitgereikt die minimaal 80% aanwezig is geweest. Op de verklaring van deelname worden alleen contacturen vermeld. De verklaring van deelname wordt ook op basis van de aanwezigheid op de eerste drie dagen uitgereikt.

Deze cursus is geaccrediteerd voor:

• Cluster 1: huisartsen, specialisten ouderengeneeskunde, artsen verstandelijk gehandicapten
• Cluster 2: medisch specialisten
• Cluster 3: sociaal geneeskundigen, bedrijfsartsen, verzekeringsartsen, artsen maatschappij en gezondheid

De cursus ‘Kwalitatief onderzoek in de praktijk van de gezondheidszorg’ (K78) is geaccrediteerd voor 15 uren.

Om in aanmerking te komen voor de accreditatie-uren van deze cursus dient u de gehele cursus aanwezig te zijn geweest.

N.B. Met ingang van 1-1-2020 kan aan een arts die deelneemt aan verschillende cursussen van EpidM, maximaal 40 uren/punten per jaar worden toegekend.Deze nieuwe regeling is door het AccreditatieOverleg van de KNMG op 16 oktober 2019 bepaald. Voor meer informatie verwijzen wij naar de KNMG: https://www.knmg.nl/opleiding-herregistratie-carriere/aban.htm